Osmanlı padişahlarının 30’uncusu ve İslam halifelerinin 95’incisi olan II. Mahmud, I. Abdülhamid’in padişah olan iki oğlundan ikincisidir. Annesi Nakşıdil Valide Sultan’dır. 20 Temmuz 1785’te Topkapı Sarayı’nda doğdu. Ağabeyi IV. Mustafa’nın Alemdar Mustafa Paşa tarafından tahttan indirilmesi üzerine 28 Temmuz 1808 günü 23 yaşındayken tahta geçti.
Şehzadeliğinde iyi bir eğitim ve öğretim gördü. Yüksek din ve fen ilimlerini, devrin kıymetli âlimlerinden öğrendi. Ayrıca Kebecizade Mehmed Vasfi ve Mustafa Râkım Efendilerden sülüs ve nesih hat icazetli büyük hattat olup eserleri İstanbul ve Bursa’daki bazı camilerde asılıdır. Fransızca öğrenen ilk Osmanlı padişahıdır.
İSTANBUL’A YADİGÂR HAYIR ESERLERİ
Nakşıdil Valide Sultan Gürcü asıllı olup Kafkasya’da doğmuştur. Bir kısım Batılı yazarların anlattıkları Fransız asıllı olduğuna dair yaygın hikâye kati olarak yanlıştır. Küçük yaşta getirildiği Osmanlı Sarayı’nda Türk-İslam terbiyesiyle yetiştirilmişti. I. Abdülhamid vefat edene kadar 6 yıl süreyle evli kalmış, daha sonra 28 yıl daha yaşamıştır. Oğlu tahta geçince valide sultan oldu. Vefatına kadar 9 yıl valide sultan olarak kaldı. 28 Ağustos 1817 tarihinde, 55 yaşlarında iken vefat etti.
Nakşıdil Valide Sultan, yaptırdığı mektep, mescit ve çeşmeleri ile ünlü valide sultanlardandır. Fatih’te türbesinin de bulunduğu, sebil, sıbyan mektebi, imaret ve imaret çeşmesi ile meşrutadan meydana gelen külliye, Kasımpaşa’da çeşme ve namazgâh, Sultanahmet’te eski hapishane binasının (Dersaadet Cinayet Tevkifhanesi) deniz tarafı köşesinde Nakşî Kadın Çeşmesi, Üsküdar’da Alemdağ civarındaki Sarıkadı köyünde Nakşıdil Valide Sultan Çeşmesi, Ayvansaray’da Nakşıdil Valide Sultan Tekkesi Mescidi ve yanındaki sıbyan mektebinin bâniyesidir. II. Mahmud da annesinin vefatından bir sene sonra, onun ruhu için Fatih’te Tophane karşısında, mezarlık sırasındaki Valide Sebili’ni yaptırmıştır.
YENİÇERİ OCAĞI KALDIRILIYOR
II. Mahmud padişah olur olmaz ilk önce, Alemdar Mustafa Paşayı sadrazam yaparak Kabakçı İsyanı ile ortaya çıkan zorbaları yola getirmekle vazifelendirdi. Bozulan yeniçeri ocağını düzeltmek için Sekban-ı Cedit adıyla modern bir ordu kurulmaya başlandı. Bu gelişmelerden memnun olmayanlar 15 Kasım 1808’de büyük bir isyan çıkardılar. Alemdar Mustafa Paşa öldürüldü. Padişah yenilikleri durdurmak zorunda kaldı.
İstanbul’daki olayların yatıştırılmasından sonra iç ve dış meselelerin hâlline bakıldı. Arabistan’da çıkan Vehhabî, Balkanlar’daki Sırp isyanı bastırıldı. 1821’deki Mora isyanının önderi olarak gördüğü Rum Patriği Gregorios’u astırdı.
Yunan isyanı sırasında yeniçeri ve sipahilerin daha fazla bozulduğunu gören padişah, bu fesat yuvalarını ortadan kaldırmaya karar verdi. Şeyhülislâmın fetvası ile sancak-ı şerif çıkarılarak, dinine ve padişahına bağlı olanların onun altına gelmesi ve mücadeleye girişmesi istendi. Böylece eşine ilk defa rastlanan bir olayla padişaha bağlı birlikler halkla bütünleşerek bu fitne ve fesat yuvası ocakları ortadan kaldırdılar. Bu büyük değişikliğe, “hayırlı olay” manasında “Vak’a-i Hayriyye” denildi.
ÜLKEYE 31 SENE HİZMET ETTİ
II. Mahmud devletin ilerlemesini, teknik ve sanayide devrin seviyesine ulaşılmasını isteyen tedbirli, gayretli bir padişahtı. Bahriye, Harbiye ve Askerî Tıbbiye okullarını açtı. Beyazıt Yangın Kulesi; Unkapanı Köprüsü denilen Mahmudiye Köprüsü, ahşap Beylerbeyi ve Çırağan Sarayları; Tophane’de Nusretiye, Bahçekapı’da Hidayet, Üsküdar’da Adliye, Arnavutköy’de Tevfikiye Camileri, yaptırdığı eserlerden sadece birkaçıdır.
1 Temmuz 1839 günü, devlet işlerinin verdiği sıkıntı ve sürmenajın da ağırlaştırdığı verem sebebiyle ablası Esma Sultan’ın Çamlıca’daki sarayında, 54 yaşında vefat etti. Oğlu Sultan Abdülmecid’in, Esma Sultan’ın kışlık sarayının bahçesine yaptırdığı türbesi, Çemberlitaş Divanyolu Caddesi üzerindedir. Sekizgen plânlı, sanatlı bir yapıdır. Haziresinde 140 civarında mezarın bulunduğu tarihî bir adada yer alır. Türbede, en önde bulunan II. Mahmud’un sandukasının yanı sıra eşi Bezmiâlem Valide Sultan, oğlu Sultan Abdülaziz ve torunu II Abdülhamid Han’ınkiler de dâhil olmak üzere bazıları pirinç şebeklerle çevrili toplam 18 sanduka vardır. Türbe girişinde soldaki oda da 11 kabir bulunur.
