Mardin'de kadrolu eşekler ifadesi genellikle Mardin ilinin yerel kültüründe veya folklorunda yer alan bir ifadedir.
Mardin, Türkiye'nin güneydoğusunda yer alan tarihi ve kültürel zenginliklere sahip, özellikle tarihi dokusu, mimarisi ve kültürel özellikleri ile ünlüdür. Mardin'de eşekler, bu ilin tarihi ve geleneksel bir parçasıdır. Mardin'in eski şehir merkezinde dar sokaklarda veya taş binalara malzeme taşıma gibi işlerde eşekler kullanılır.
Medeniyetler kenti Mardin'de, araçların giremediği sokaklarda çöpler, belediye bünyesinde kadrolu çalıştırılan, sırtlarına kovalar bağlanan eşekler yardımıyla toplanıyor.1900'lü yılların başında Mardin'de sadece 20 bin kişi yaşıyordu. O dönemlerde şimdiki gibi paketli gıdalar olmadığı için çöp sorunu da yoktu. Sadece kışın yakılan odun ve kömür külleri eşekler ve katırlarla taşınıyordu.
Günümüzde Mardin'in merkezindeki nüfus 60 bine çıktı ve her gün yaklaşık 10 ton çöpün dar sokaklı evlerin önünden temizlenmesi gerekmekte. Buna çare olarak
Artuklu Belediyesi görevlileri, her sabah eşeklerin konakladığı Teker Mahallesi'ndeki "tavla" olarak tabir edilen alana gelerek gerekli hazırlıkları tamamlıyor. Sit alanındaki 24 mahallede temizlik görevlileri nezaretinde çöp taşıyan 24 eşek, günde ortalama 6 saat mesai yapıyor.
Kapı önüne konulan çöplerin taşınmasında kullanılan eşekler, kente gelen yerli ve yapancı ziyaretçiler için de temiz bir ortam sunulmasına katkı sağlıyor.
Belediye tarafından bakımları düzenli yaptırılan eşekler, hizmet süreleri dolduğunda yaşamlarına belediye bünyesindeki barınakta devam ediyor.
Özellikle de merkez mahallesinde yer alan Artuklu mimarisiyle bezenmiş Eskişehir Artuklu Mahallesindeki evler yaklaşık 1000 yıllık geçmişe sahip ve bu tarihi doku neredeyse tamamıyla korunmuş durumda. Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Suriye sınırı yakınında yer alan ve tarihi dokusuyla bilinen Mardin, her sene yüz binlerce yerli ve yabancı turist ağırlıyor.
Artuklu Mahallesi'nde çöpler belediyede kadrolu olarak çalışan eşeklerle toplanıyor. Normal araçların giremediği eski dar, yokuş ve merdivenli sokaklarda yüzyıllardır eşeklerle yük taşınır, temizlik işleri de yine eşeklerle yapılırmış. Küçük çöp kamyonları belli bir noktaya kadar kullanılabildiği için ondan sonra en büyük yük elbette belediyenin kadrolu eşeklerindeymiş. Şehirde bu eşekler yeri geldiği zaman yaklaşık 150 basamaklı yokuş sokakları çıkarak temizlik işçilerinin yükünü büyük oranda hafifletiyor aynı zamanda evlerin normal çöpleri harici kışın yakılan odun ve kömürlerin küllerini de taşıyorlarmış. 8 sene çalıştıktan sonra Mardin Belediyesi'nden emekli oluyorlarmış. Mardin Belediyesi'nden emekli olunca tüm ihtiyaçları yaşamlarını sürdürdükleri barınakta belediye tarafından karşılanıyormuş.
Temizlik işleri müdüründen edinilen bilgiye göre ; tarihi Artuklu Mahallesi'nin çöp toplama sorununu çözmek için küçük temizlik araçları satın alınmış ancak eşekler kadar verimli olmamış. Belediye tarafından "Eşekler sabah saat 6:00-11:00 arası çalıştırılıp, 2 saat dinlendiriliyor sonra saat 14:00 – 18:00 arası mesaiye yine devam ediyorlarmış. Sigortalı olan eşekler çalışanlar gibi 8 saat mesai yapıyorlarmış. Eşekler günde iki saat müzik dinleyerek rahatlıyorlarmış. Sevdikleri müzik Türk halk müziği, en çok da Beethoven'ı dinlemekmiş. 2 veteriner tarafından sağlık kontrolleri ve bakımları yapılıyormuş. Eşeklerin beslenmesinden sorumlu 3-4 belediye görevlisi varmış.
Hayvan hakları açısından durum ne?
Türkiye'deki hayvan hakları savunucularının çabaları sonrası 2020 Ocak'ta İstanbul'un Adalar ilçesinde at arabası kullanmak yasaklanmıştı. Bunun yerine Büyükada başta olmak üzere diğer 9 adanın yokuşlu yollarında taksi hizmeti vermek için elektrikli otomobiller kullanılmaya başlandı.
Mardin Belediyesi, hayvan hakları dernekleriyle sürekli olarak irtibat halinde olduklarını ve aktivistlerin eşekleri gözlemleyerek çalışma şartlarını denetlediğini belirtiyor.
Eşekler ortalama 6 yaşında işe alınıyor ve yaklaşık 8 sene hizmet verdikten sonra 14-15 yaşlarında emekli oluyorlar. Hatta eşeklerin emekliliği için resmi bir tören de düzenleniyor. Eşekler için kırmızı kurdele kesen işçiler onlara yaş pasta yerine karpuz ikram ediyor.
Mardin'deki bu uygulama, Fransa ya da İtalya'nın güneyindeki yokuş ve dar sokakları olan ve belediye araçlarının giremediği yerler için bir örnek teşkil eder olmuş.
Maalesef İnsan doğayı kirtetiyor, doğa dostu canlılar olan eşekler de insanların kirlettiği bu doğayı temizliyor.
