ABD Başkanı Joe Biden yönetimindeki bir yetkilinin Orta Asya'ya yaptığı en kıdemli gezi haftanın en çok dikkat çeken gelişmelerinden biriydi.

ABD Dışişleri Bakanı Blinken, ABD ile Orta Asya Ülkeleri Dışişleri Bakanları arasında düzenlenen C5+1 Forumu (Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan + ABD) kapsamında Salı günü, Astana'ya geldi. Rusya ve Çin'in gözünün olduğu toplantı Ukrayna Savaşı'nda birinci yıldönümüne denk geldi. Toplantının arka planında Amerika, Rusya ile geleneksel ittifakların Ukrayna işgaliyle sarsıldığı Orta Asya'da daha fazla angajman sağlama çabaları var.
C5+1 formatlı toplantının fikir babası Barack Obama. Trump'ın Beyaz Saray'a gelmesiyle bile Amerikan yönetimi formatı geliştiren çalışmalara imza attı. Girişim, ABD'nin Orta Asya'ya geri dönme stratejisi olarak gösteriliyor.  Çin'in bölgede etkisini güçlendirmesi ve Rusya'nın askeri ve siyasi varlığını koruma çabalarına karşı C5+1 formatı ile ABD adeta 'bölgede bende varım' diyor.  
Format karşılıklı menfaatlere dayalı iş birliğini destekleme ve genişletmenin güncel ve verimli mekanizması olarak kuruldu. Ekonomi, enerji, taşımacılık, çevre ve güvenlik konularının da bulunduğu bölgesel kalkınmanın güncel meseleleriyle ilgili yapıcı iş birliği konuları formatın amaçları arasında yeralıyor. 

ORTA ASYA’DA ‘BAĞIMSIZ ÜLKELER’ STRATEJİSİ
ABD Dışişleri Bakanı Blinken, toplantıda "Orta Asya'daki her bir ulusun bağımsız ve egemen olmasını istiyoruz; bölgedeki başka bir ülkenin himayesinde olmasını veya vasal devlet haline gelmesini değil" açıklaması yaptı. Bu aslında Rusya bir mesaj niteliği taşıyordu.  Blinken, ABD'nin son yıllarda Kazakistan ile daha büyük bağlar için "önemli adımlar" kaydettiğini ve Kırgızistan, Tacikistan ve Türkmenistan'ın da dahil olduğu Orta Asya ülkeleriyle daha fazlasını yapmanın pratik yollarını arayacağını söyledi. Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, ise "Stratejik açıdan önemli pek çok alanda çok iyi ve güvenilir uzun vadeli ortaklıklar kurduk" açıklaması yaptı. 

BÖLGE ESKİSİ GİBİ DEĞİL
Eski Sovyet Cumhuriyeti Beyaz Rusya'nın aksine, Orta Asya ülkeleri Rusya-Ukrayna savaş konusunda Moskova'nın arkasında durmadı. Beş Orta Asya ülkesi de geçen hafta Moskova'nın Ukrayna'dan çekilmesini talep eden BM Genel Kurulu kararına çekimser kaldı. Orta Asya ülkelerinin hiçbiri Rusya'nın Ukrayna'yı işgalini desteklemedi ve hepsi Rusya'ya karşı Batı yaptırımlarına bağlı kaldı. Örneğin, bölgenin bankaları Rus MIR ödeme kartlarını kabul etmiyor ve yalnızca Kazakistan bu kartların özel şahıslar tarafından kullanılmasına izin veriyor. Orta Asya'daki hiçbir ülke, veya Rusya'nın ilhak ettiği Donetsk ve Luhansk Halk Cumhuriyetlerini iddia ettiği diğer Ukrayna topraklarını Rusya'nın bir parçası olarak tanımadı.
7.644 kilometre (4.750 mil) ile Rusya ile en uzun kara sınırına sahip olan Kazakistan, askerlik hizmetinden kaçan Rusları memnuniyetle kabul etti ve savaşa uluslararası hukuka saygılı bir diplomatik çözüm çağrısında bulundu.

ÇOK VEKTÖRLÜ BİR DIŞ POLİTİKA SÜRECİ
Orta Asya ülkeleri ekonomi öncelikli bir politika izliyor. Çok vektörlü bir dış politika bu. Moskova, zaman zaman Rusya topraklarından geçen ve Kazakistan'ın petrolünün yüzde 80'ini ihraç etmek için kullandığı Hazar petrol boru hattının faaliyetlerini durdurarak Orta Asya'ya Rusya'ya bağımlılığını tekrar hatırlatıyor. Savaş ve Kremlin'in yabancı ortak seçme fırsatlarının daralması, Kremlin'i Orta Asya ülkeleriyle olan bağlarına daha fazla değer vermeye zorladı.Sonuç olarak, Rusya'nın beş ülkeyle olan ticaret cirosu hızla artıyor. Bu yılın ilk on ayında Kazakistan ile yüzde 10, ilk dokuz ayda Özbekistan ile yüzde 40, ilk sekiz ayda Tacikistan ile yüzde 22'den fazla artış oldu.  2022'nin ilk çeyreğinde Kırgızistan ile yüzde 40 ve Türkmenistan ile yüzde 45. 2022'nin ikinci çeyreğinde, Orta Asya'dan son altı yılın herhangi bir zamanından daha fazla insan çalışmak için Rusya'ya gitti. Ve Rusya'dan gelen havaleler buna göre arttı. Bu büyüme, açıkça büyük ölçüde, yaptırımların neden olduğu yeni ticaret yollarına neden olmasından ve, savaşın patlak vermesi ve seferberliğin başlamasının ardından Orta Asya'ya kaçan Rusların kitlesel göçüyle bağlantılı olduğu düşünülüyor. Aynı zamanda, Moskova artık bölgeye belirgin şekilde daha fazla ilgi gösteriyor.  Örneğin Tacikistan, Rusya'ya Ukrayna'da kullanılan ölümcül İran kamikaze dronlarını sağlamakla suçlanıyor (ancak Duşanbe bunu reddediyor). Bir Rus özel askeri şirketi olan Wagner'in Türkmenistan'daki cezaevlerinden hükümlüleri Ukrayna'ya göndermek için topladığına dair haberler var. 

‘GRİ İHRACAT’ UYARISI 
Orta Asya ülkeleri, Rusya ile uzun süredir devam eden güvenlik ve ekonomik ilişkilere sahip. Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası tarafından yakın zamanda yapılan bir araştırma, Rusya ile gümrük birliğinin bir parçası olan Kazakistan, Ermenistan ve Kırgızistan'a yapılan AB ve İngiltere ihracatında ani bir artış saptadı ve akışın, Rusya'ya yönelik kapsamlı Batı yaptırımlarından kaçınma amaçlı olduğunu ileri sürdü. 
Blinken Rusya ve Çin'in kilit rol oynadığı bölgeye yaptığı ilk ziyaretinde Orta Asya'daki beş eski Sovyet cumhuriyetinin dışişleri bakanlarıyla görüştü ve ‘Gri İhracat’ uyarısı yaptı. Peki nedir “grey market” ?.. Birçok kaynakta “grey market” şöyle tanımlanıyor: Resmi ithalatçıların bilgisi dışında, ürünün, bireysel olarak herhangi bir ülkeden ithal edilerek satılması anlamına geliyor. 
Blinken’ın uyarısının ardından ABD hükümeti Türkiye, Ermenistan, Özbekistan ve Çin üzerinden yapılan ticaretle, Rusya’ya yönelik yaptırımların delindiğini açıkladı.ABD Adalet, Ticaret ve Hazine Bakanlıklarının ortak açıklamasında bu ülkelerin, “Rusya veya Belarus’a satılması yasaklanmış ürünlerin yasa dışı bir şekilde gönderilmesinde kullanıldığı” ifade edildi.


Amerika Birleşik Devletleri'nin en önemli uzun vadeli rakibi olarak gördüğü Çin, komşu bölge Orta Asya’da nüfuzunu genişletmenin yollarını arıyor.  Rusya için ise ticari ilişkilerini sürdürdüğü bölge ile bağlarını daha da güçlendirmenin yollarını arıyor. Ukrayna savaşı ile kaybettiği prestijini eski Sovyet Ülkeleri ile yeniden kazanmak istiyor. Ayrıca Avrupa’ya satamadığı petrolü yeni doğalgaz ve petrol hatları ile Çin’e yönlendirmek istiyor. Tarih boyu Türklerin ana beşiği Orta Asya yine tarihi bir öneme sahip olmaya başladı. Adeta Tarih rotasını düzeltiyor. Asya yeniden öne çıkıyor. Yeni Dünya’nın en büyük retleşmesi de burada gerçekleşiyor. Bölgedeki gelişmeler tüm dünyayı etkileyecek. Bizler de bölgedeki gelişmeleri sıcağı sıcağına takip etmeyi sürdüreceğiz…