Küçükçekmece İlçe Sağlık Müdürlüğü Halk Sağlığı Uzmanı Doktor Lale Esirgen topuk kanı testini anlattı.
Küçükçekmece İlçe Sağlık Müdürlüğü Halk Sağlığı Uzmanı Doktor Lale Esirgen “Bebeğin topuğundan alınan kan örneği ile yapılan testler, kalıcı hasar bırakması muhtemel hastalıkları erken teşhis edip tedavi edilmesini sağlıyor” dedi.
Yeni doğan bebeğin dünyaya gelmesinden sonraki 48 saatte içerisinde yapılması beklenen topuk kanı testinin önemini ve hayat kurtardığını biliyor musunuz? Yenidoğan tarama programı ile bebeklerin hastalıkları ileri dereceli hale gelmeden sorunlar tespit edilebiliyor ve erken tanı ile iyileşme sağlanabiliyor. Bebeğinizin topuğundan alınan kanda yapılan metabolik testlerle, birçok hastalığın erken teşhis edilerek gerekli tedavilerle kalıcı hasarların önlenebildiğini vurgulayan Küçükçekmece İlçe Sağlık Müdürlüğü Halk Sağlığı Uzmanı Doktor Lale Esirgen “Erken tanı ve birkaç damla kan hayat kurtarır” dedi.
Doğum sonrasında her bebekten yapılması istenen topuk kanı testiyle ilgili merak ettiklerinizi Gazete Yazıyor olarak sizler için araştırdık. Bebeklerden topuk kanı testi neden alınır? Topuk kanı testi ne işe yarar? Ortaya çıkan hastalıklar neler?
Biz sorduk Uzman Doktorumuz Lale Esirgen cevapladı. Topuk kanı testi ile ilgili tüm detaylarımız röportajımızda.
Topuk Kanı alınmasının faydaları ve amaçları nelerdir?
Yenidoğan Tarama Programı kapsamında yeni doğanların belirlenen hastalıklar açısından taranmasıyla oluşacak zekâ geriliği ve beyin hasarlarının engellenmesi, tanı konan bebeklerde uygun tedavinin başlanması, akraba evliliklerinin azaltılması konusunda toplum bilincinin artırılması, topluma getirdiği ekonomik yükün önlenmesi amaçlanmaktadır.
İlk ne zaman uygulanmaya başladı?
Ülkemizde Fenilketonüri Tarama Programı 1987 yılında başlatılmış olup,1993 yılında tüm Türkiye’ye yaygınlaştırılmıştır. 2006 yılında Fenilketonüri taramasına Konjenital Hipotiroidi taraması eklenerek Ulusal Yeni doğan Tarama Programı ismiyle devam edilmiştir. 2008 yılında Biyotinidaz eksikliği, 2015 yılında Kistik Fibrozis, 2017 yılında Konjenital Adrenal Hiperplazi ve en son 2022 yılında Spinal Müsküler Atrofi (SMA) taraması panele eklenmiştir.
Kan nasıl alınıyor?
Doğan her bebekten doğumu takiben oral beslenmenin ardından 48 saat sonra ancak mümkün olduğunca çok sayıda bebeğe ulaşabilmek için sağlık kurumlarında doğan bebeklerin sağlık kurumunu terk ettiği son anda mutlaka kan örneği alınmalıdır. Bu örnek bebeğin topuğundan uygun şekilde alınan kanın “Guthrie filtre kağıdı”nda yer alan halkalara emdirilmesi şeklinde alınır.
Gerekli yerlere ve size nasıl ulaştırılıyor?
İl genelindeki tüm sağlık birimlerinde Yeni doğan Tarama Programı için alınacak topuk kanları ilgili İlçe Sağlık Müdürlüklerinde toplanarak, Ankara ve İstanbul Tarama Laboratuvarlarına gönderilmektedir. İlçemizde alınan numuneler ise İstanbul 1 No’lu Halk Sağlığı Laboratuvarı’na gönderilmektedir. Tarama laboratuvarında her bir hastalık için çalışılan kan sonuçları Yeni doğan Tarama Programı Web Uygulaması üzerinden illere iletilmekte, tarama sonucu şüpheli çıkan bebekler ilgili kliniklere yönlendirilmektedir.
“TARAMALAR SAYESİNDE YILDA YAKLAŞIK 4500 ÇOCUK HASTALIKTAN KORUNUYOR”
Tarama çalışmaları sayesinde yılda yaklaşık 4500 çocuğun var olan hastalıklarının sonuçlarından korunması sağlanabilmekte, engelliliğin önüne geçilmektedir. Tarama programında her bir hastalık için kurulan bilimsel komisyonlar, izleme ve değerlendirme çalışmalarına destek olmaktadır. Tarama paneline eklenebilecek hastalıklar konusunda çalışmalar sürdürülmektedir.
Süreç nasıl işliyor ve aileler nasıl bilgilendiriliyor?
Hastalıkların adı, bebek açısından önemi, neden kan örneği alınarak taramanın yapıldığı, tarama testinin hastalık kuşkusunu gösterdiği, kesin tanı yöntemi olmadığı, tarama sonucunda ek olarak yapılması gerekebilecek işlemler ve ilk hafta içinde aile hekimlerine başvurarak yeniden topuk kanı örneği vermesi gerektiği konularını içeren bilgilendirme sağlık personeli tarafından aileye kan alımı öncesinde yapılır.
Numune kâğıdının her bir sayfası uygun ve tam şekilde elle, okunaklı ve tükenmez kalem ile doldurularak “Ebeveyn Rıza” Beyan bölümü mutlaka kanı alınan veya alınamayan her bebek için doldurularak ailelere imzalatılır.
Alınan kan nasıl saklanılıyor?
Kan alındıktan sonra kuruması için düz bir zemin üzerinde, doğrudan ısı ve ışık ile teması olmadan, oda sıcaklığında (18-22ｰC) yaklaşık 4 saat bekletilir. Örnek kuruduktan sonra nem almayacak şekilde zarf içine konularak İlçe Sağlık Müdürlüğü'ne ulaştırılana kadar kurumdaki bir buzdolabında (2-8ｰC) kutu içinde bekletilir.
Sisteme nasıl girişi yapılıyor?
Kurumumuza ulaştırılması ve teslim alınması ise şöyle gerçekleşiyor:
İlçemizde tüm Aile Hekimliği Birimleri, Göçmen Sağlığı Merkezleri, ilçemiz özel hastaneleri, Mehmet Akif Ersoy Göğüs Kalp ve Damar Cerrahisi Eğitim Araştırma Hastanesi'nde alınan kanlar her gün bize ulaştırılır. Özel hastaneler kendi görevlileri aracılığıyla numuneleri getirirler. Mutlaka resmi yazı, isim listesi ve numuneler karşılaştırılarak imza karşılığı teslim alınır. Aile Sağlığı Merkezlerinde alınan kanlar İl Sağlık Müdürlüğü'nce görevlendirilmiş iki kurye tarafından her gün kurumumuza ulaştırılır. Göçmen Sağlığı Merkezlerinden kurye aracılığıyla numune gelir ya da kurumumuzca teslim alınır. ASM'ler ve GSM'lerinden gelen numuneler resmi yazı, isim listesi ve numuneler karşılaştırılarak teslim alınır.
Sisteme Kaydının Sağlanması ve Laboratuvara Gönderilmesi:
Alınan numune, tüm Türkiye’de ortak kullanılan Yenidoğan Tarama Programı Web Uygulamasına yetkili personel tarafından kayıt edilir. İşlemler anne TC numarası üzerinden yürütülür. MERNİS'ten kimlik bilgileri sisteme otomatik aktarılır. Eksik bilgiler filtre kâğıdı ve doğum belgesinde yer alan bilgilerle güncellenir. Mernis adresinden farklı bir adres mevcut ise ikinci adres olarak kaydı sağlanır. Aileye ulaşımı sağlamak için filtre kâğıdı üzerinde yer alan mevcut tüm iletişim bilgileri sisteme aktarılır. Bebeğin doğum tarihi, saati, cinsiyeti, doğum sırası, doğum ağırlığı, doğum haftası, doğum yöntemi, doğumun gerçekleştiği yer anne TC numarası/ adı ile giriş sağlandıktan sonra sisteme otomatik aktarılır, yetkili personel kontrolünü sağlar ve düzenler. Her numuneye ait fitre kâğıdı üzerinde yer alan barkod numarası, kan alma tarihi ve saati, kan alan kurumun ismi, Aile Hekimliği Birimi ise birim numarasının sisteme kaydı sağlanır. Numunenin özelliği sisteme girilir.
TÜRKİYE’DE NUMUNE ÇALIŞAN İKİ LABORATUVAR MEVCUT
Bu şekilde sisteme kaydı tamamlanan numuneler kendi içinde gruplandırılır. Yenidoğan Tarama Programı Web Uygulamasından alınan gönderi listesi çıktıları her grubun yer aldığı zarfın üzerinde olacak şekilde teslim tutanağı ile birlikte kuryeye teslim edilir. Ayrıca günlük olarak zimmet defterine işlenir. Numuneler İstanbul 1 No'lu Halk Sağlığı Laboratuvarı'na kurye tarafından teslim edilir. Sonuçlar ortalama bir hafta içerisinde sisteme düşer. (Bir diğer laboratuvar Ankara'da olup Türkiye’de numune çalışan iki laboratuvar mevcuttur.)
Sonuçların değerlendirilmesi ve takibini nasıl yapıyorsunuz?
İlk numune için en uygun zaman bebek oral beslenmeye geçtikten 48 saat sonrasıdır. Hastaneden taburcu olmadan hemen önce SMA numunesi için ayrı alanı olan filtre kâğıdı kullanılarak ilk numune alınır. Eğer bebek bir aydan büyükse ilk kez numune alınacak olsa bile mutlaka TSH/T4 tahlilinin bu dönemdeki bebekte venöz kandan bakılması gerektiğinden özel/devlet hastanesine de ayrıca yönlendirilir. Bir hafta içerisi aile hekimine başvurarak ikinci numunenin (mükerrer numune) alınması gerektiği bilgisi taburcu olurken aileye verilir. Sonuçlar yaklaşık bir hafta sonra çıkar ve şüpheli bir durum olmadığında aile geri dönüp bilgi verilmez. Ancak herhangi bir taranan parametre şüpheli çıkması durumunda tekrar numunesi alınır. Tekrar numune sonucunda yine şüpheli değer saptanırsa bebeğin ileri tetkik için referans hastanelere yönlendirilmesi Aile Hekimliği Birimleri, Göçmen Sağlığı Merkezleri veya kurumumuzca sağlanır. Her koşulda aile şüpheli çıkan test sonucunun eklendiği sevk formları verilerek sevk edilir. Sevk formlarıyla randevu almaya gerek olmadan referans hastanelere başvurunca bebekler mevcut hastalık yönünden değerlendirilir. Bebek tanı aldığında ise uygun tedavi başlanır.
Ailenin numune vermeyi veya sevki kabul etmediği durumda uygulanan süreçte neler yapılıyor?
Aile hastanede ya da Aile Hekimliği Biriminde numune vermeyi reddederse veya bebek tarama sonucu riskli çıktığında aile sevki reddediyorsa ilgili kurum tarafından “Ret Onam Formu” doldurulur ve kurumumuza resmi yazıyla bildirilir. Aile kurumumuzca aranır ve ziyaret edilir. Yine “Ret” mevcutsa konuyla ilgili tutanak tutulur ve mevcut tüm belgeler İl Sağlık Müdürlüğü'ne resmi yazıyla bildirilir.
Hastanede doğmayan bebeklerin takibi nasıl yapılıyor?
Annenin gebelik döneminde bir kez dahi olsa aile hekimliği birimi ya da hastanede takibi mevcutsa, gebelik süresi dolduktan sonra doğum olarak hastane girişi sistemde gözükmediğinde mutlaka gebelik sonucunu takip ediyoruz ve doğum gerçekleşmişse tespitini yapıyoruz. Ya da aile mutlaka kimlik çıkarmak için nüfus müdürlüğüne başvuracaktır. O zaman sisteme düşüyor ve bu şekilde bizlerde görebiliyoruz. Aileye ulaşıp işlemleri ve takibini başlatıyoruz
Bebekten topuk kanı alınmazsa ne olur?
Yenidoğan döneminde belirti ve bulgular vakaların çoğunda çarpıcı değildir. Topuk kanı örneğinde ölçülen veya kanda bakılan tiroid hormonlarının değerine göre tanı konulur. Tedavi edilmeyen vakalarda ciddi zeka ve gelişme geriliği ile çeşitli nörolojik bulgular ortaya çıkar. Erken teşhis edilmez ise kalıcı zekâ geriliği kaçınılmazdır.
Son olarak uzman görüşünüz nedir?
Görüldüğü gibi ciddi bulgularla seyreden bu hastalıkların topuktan alınan birkaç damla kan ile saptanması ve uygun tedavi ile bebeklerin tamamen sağlıklı bir yaşam sürmesi mümkün olmaktadır. Erken tanı ve birkaç damla kan hayat kurtarır.
