Her toplumun kendine özgü bir kültürü ve anlatılan hikayelerle aktarılan bir mitolojisi vardır. Bu hikayeler, toplumların ortak deneyimleri üzerinden şekillenir ve bazı benzerlikler gösterebilir. Şahmeran efsanesi de bu benzerliklere örnek olarak gösterilebilir. Şahmeran hikayesi, Türk, Irak, İran ve diğer Anadolu mitolojilerinde ortak olan doğaüstü bir varlığı anlatır.
Şahmeran efsanesinde, tüm yılanların ondan türediğine ve onun tüm yılanları yönettiğine inanılan bir kadın karakter bulunur. Bu kadın, yerin yedi kat altında yaşar ve bir gün genç bir adamla karşılaşır. Ona sonsuz bir bilgelik verir, ancak hikaye kanlı bir finalle sonlanır. Şahmeran karakterinin hala yaşadığı bile söylenir. Şimdi Şahmeran hikayesine yakından bakalım ve kültürel etkisini görelim.
Şahmeran, Irak, İran, Türk ve Anadolu mitolojilerinde farklı versiyonları bulunan ancak benzer öğeler içeren bir mitolojik karakterdir. Adı, Farsça'da "şah" ve "yılanlar" anlamına gelen "maran" kelimelerinin birleşimiyle oluşturulmuştur. Şahmeran, yılanların lideri veya kraliçesi anlamına gelir.
Genellikle erkekler için kullanılan bir unvan olan "şah", Şahmeran hikayesinde kadın karakteri ifade eder. Şahmeran, akıllı ve iyiliksever bir karakter olarak bilinir. Vücudu yılan şeklinde altı yılan ve üstü insan şeklinde tasvir edilir. Hikayelerde, tüm yılanların ondan türediğine ve Şahmeran'ın tüm yılanlara hükmettiğine inanılır. Şahmeran, hiç yaşlanmayan bir karakterdir ve bazı versiyonlarda ölümsüz olduğu söylenir. Ancak genellikle öldükten sonra ruhunun kızına geçtiği ve hikayenin bu şekilde devam ettiğine inanılır.
Yılan motifini taşıyan kadın karakterlerden bahsederken, akla Medusa gelmektedir. Ancak, Şahmeran ve Medusa iki ayrı mitolojik karakterdir ve aralarında doğrudan bir bağlantı yoktur. Medusa, yılan saçlarıyla tasvir edilen ve görenleri taşa çeviren bir dişi canavar olarak tanımlanırken, Şahmeran ise başka bir mitolojik hikayenin merkezinde yer alan bir karakterdir. Her ne kadar ilham alınmış olabileceği düşünülebilir, ancak Şahmeran ve Medusa tamamen farklı mitolojik figürlerdir.
Şahmeran ile benzerlik gösteren bir diğer efsane Hititlerin İlluyanka efsanesidir. Bu hikayede, Teşup ile yılan benzeri korkunç bir yaratık olan İlluyanka arasında bir savaş anlatılır. İlluyanka, Şahmeran'dan daha kötücüldür. Ancak, Anadolu'nun tarihi ve kültürel bağlamında Hititlerin varlığı düşünüldüğünde, bu efsanenin Şahmeran'a ilham kaynağı olabileceği bir ilişkiyi göz ardı edemeyiz.
ŞAHMERAN EFSANESİ
Bir zamanlar Tarsus'ta fakir bir genç olan Cemşab, ailesine bakabilmek için odunculuk yapardı. Bir gün arkadaşlarıyla birlikte bal dolu bir mağara keşfettiler. Arkadaşları, Cemşab'ı mağaraya indirerek balı çıkarmaya başladılar. Ancak hırslarıyla gözleri kararan arkadaşları, balı Cemşab'la paylaşmamak için ipi kesip onu mağarada bıraktılar.
Mağarada dolaşan genç adam, ne yapacağını bilemez bir haldeyken, ışık sızan bir delik fark etti ve bıçağıyla bu deliği büyütmeye başladı. Deliğin içinden geçince kendini hiç görmediği kadar güzel bir bahçede buldu. Bahçenin bir köşesinde ise tahtında oturan Şahmeran'ı gördü.
İkili uzun bir süre boyunca bu bahçede birlikte yaşadılar. Şahmeran, Cemşab'a o güne kadar bilinmeyen tıp biliminin sırlarını öğretti. Zaman geçtikçe Cemşab, ailesini özlediğini ve evine dönmek istediğini söyledi. Şahmeran, Cemşab'ın bu yeri kimseye anlatmaması koşuluyla onun eve dönmesine izin verdi.
ŞAHMERAN'IN SIRRI ORTAYA ÇIKIYOR
Cemşab, ailesinin yanına dönerek uzun yıllar boyunca Şahmeran hakkında kimseye bahsetmediği sözünü tutmuştur. Bir gün ülkenin padişahı hastalanmış ve vezir, hastalığın tek çaresinin Şahmeran'ın etini yemek olduğunu düşünerek ülkeye haber göndermiş ve herkesi tek tek kontrol etmek için hamama sokmuştur.
Cemşab'ın vücudunda Şahmeran'dan kalan pullar fark edildiğinde, Cemşab ısrara dayanamayarak her şeyi anlatmıştır. Hemen kuyuya gidilmiş ve Şahmeran dışarı çıkarılmıştır.
Şahmeran, Cemşab'a şunları söylemiştir:
‘Benim başımı kaynatıp padişaha içir, padişah kurtulsun, gövdemi de vezire içir, ölsün, kuyruğumu da kaynatıp sen iç, böylece Lokman Hekim ol’
Cemşab, Şahmeran'ın söylediklerini tek tek gerçekleştirmiştir. Padişah kurtulmuş, vezir ise hayatını kaybetmiştir. Padişah, Cemşab'ı vezir ilan etmiştir. Bu olaydan sonra Cemşab, Şahmeran'dan öğrendiği eşsiz tıp bilgilerini kullanarak Lokman Hekim olmuştur. Rivayete göre bugün bile yılanlar, şahlarının öldüğünü bilmemektedir. Eğer bir gün bu gerçeği öğrenirlerse dünyayı ele geçirmeye çalışacaklardır.
ŞAHMERAN YAŞIYOR MU?
Mitolojik hikayeye göre, Şahmeran günümüzde hala Mersin'in Tarsus ilçesindeki bir mağarada yaşamaktadır. Bazı inanışlara göre bedeni ölse de ruhu aktarıldığı için hala hayatta kalmıştır. Diğer bir rivayete göre ise Şahmeran, Adana'nın Ceyhan ilçesinde bulunan Yılankale'de yaşamaktadır.
Gerçekten var olmasa da Şahmeran efsanesinin etkisiyle, Mersin, Adana, Mardin gibi bölgelerdeki evlerde Şahmeran figürüne sıklıkla rastlamak mümkündür. Özellikle Mardinli ustalar tarafından yapılan Şahmeran heykelleri en popüler olanları arasındadır. Bu figürler, bölgenin kültüründe derin bir etkiye sahiptir.
Şahmeran efsanesinden doğan Lokman Hekim
Efsanelere göre, Şahmeran ile ilk tanışan insanın ismi Belkıya, Camşab veya Cemşab şeklinde farklı kaynaklarda geçmektedir. Bazı hikayelerde Lokman ismi de yer almaktadır ve genellikle genç adamın Şahmeran'dan tıp biliminde benzersiz bilgiler edindikten sonra Lokman Hekim olduğuna inanılır.
Lokman Hekim, İslami kaynaklar başta olmak üzere pek çok hikayede yer alır. Bazıları onu peygamber veya evliya olarak kabul ederken, bazıları da aslında gerçek bir kişi olmadığını iddia eder. Şahmeran hikayesinden türeyen Lokman Hekim karakteri, ilahi bağını kaybederek mitolojik bir karaktere dönüşmüştür.
Muhammed Esed, Lokman Hekim'in Hızır gibi kurgusal bir karakter olduğunu iddia eder. Bilinen bir hikayeye göre Lokman Hekim, ölümsüzlük iksirini bulmuş ve bir şişeye koymuştur. Ancak Allah, insanların ölümsüz olmasını istemediği için Cebrail'i göndermiştir. Cebrail, Lokman Hekim bir köprüden geçerken müdahale etmiş ve şişe düşerek yok olmuştur.
Bu efsaneden uyarlanan dizimiz: Şahmaran
Netflix Türkiye'nin orijinal yapımı olan Şahmaran dizisinde, eğitim görevlisi Şahsu'nun Adana'ya gidişi ve dedesiyle yüzleşme hikayesini izliyoruz. Şahsu, Şahmaran soyundan gelen Mar adlı bir toplulukla karşılaşmasıyla planlarının değiştiğini fark eder. Bu yolculukta Maran ile tanışan Şahsu, binlerce yıllık bir kehanetin gerçekleşmesine yol açacaktır.
Şahmeran efsanesi gibi Anadolu'nun eski mitolojik hikayelerinden bahsettik ve bu hikayelerin kültür üzerindeki etkisini anlattık. Bu tür mitolojik hikayeler, gerçeklik ile kurgunun iç içe geçtiği ve ait olduğu kültürün vazgeçilmez bir parçasını oluşturan öğeleri içermektedir.
