Türkiye iş dünyasında ayrımcı işe alım uygulamaları kuruluş ve şirketlerin yapısına göre değişiklik gösterir. Çeşitli kuruluşlar eşitlik ilkesini tamamen benimseyerek işe alım politikalarını yürütürken, bazı kuruluşlar ise ayrımcı bir yaklaşım izler ve iş başvurusu yapan adaylara karşı ön yargılı bir tutum sergiler.
CVwizard.com tarafından yapılan anket çalışması, bu konu hakkında somut veriler sunar. Anket içerisinde bulunan “İş başvurularınızda olumsuz ön yargılarla karşılaştınız mı?” sorusuna, toplamda 1000 katılımcı ortalama olarak %50,73 oranında “Evet” cevabını vermiştir. İlgili verilere dayanarak, Türkiye piyasalarında iş başvurusu yapan her iki kişiden birinin ayrımcı uygulamalarla karşılaştığı ifade edilebilir.
Ayrımcı İşe Alım Uygulamalarını Tetikleyen Temel Sebepler Nelerdir?
Türkiye’deki ayrımcı işe alım yaklaşımlarına karşı çözüm geliştirmeye çalışan kuruluşlar, iş başvurularının anonim bir şekilde yapılmasını hedefleyerek işe alım süreçlerini organize eder. Anonim iş başvuruları adaylar hakkında ön yargı oluşturulabilecek bilgilerin iş başvurularında paylaşılması yerine, sadece ilgili iş pozisyonunda aranan niteliklerin ifade edilmesini sağlar.
Ön yargılı yaklaşım doğrultusunda işe alım süreçlerini yöneten ve iş başvurusu yapan adayların mesleki yetkinliklerini dikkate almadan ayrımcı bir politika izleyen kuruluşlar, genellikle şu sebepleri göz önünde bulundurarak adaylara karşı ön yargılı bir tutum sergiler:
Yaşa Dayalı Ayrımcılık
Ülkemizde birçok iş pozisyonunda belirli bir yaşın üzerine gelmiş olan çalışanlara sunulan iş imkanlarının kısıtlı olduğu bilinir. Genellikle yaşlı çalışanların genç bireylere kıyasla performansının düşük olacağı düşünülür ve yaşlı çalışanların kısa bir süre sonra emekli olma durumu söz konusudur.
Bu kapsamda tekrar yeni bir personele ihtiyaç duyulacağı için şirket ve kuruluşlar genç bireylere öncelik tanımayı tercih eder. CVwizard platformunun anket sonuçları incelendiğinde, işe alım uygulamalarında ayrımcılıkla karşılaştığını ifade eden bireylerin %21,14 oranında yaşa dayalı ayrımcılık yaşadıklarını belirttiği görülmektedir.
Cinsiyete Dayalı Ayrımcılık
Kadın ve erkeklerin çeşitli biyolojik farklılıkları doğrultusunda ayrımcılık yaklaşımı geliştiren kuruluşlar, genellikle kadınların ikinci planda kalmasını amaçlayan uygulamalar izler. İş dünyasında görev alan kadın bireylerin sadece belirli bir statüye kadar yükselmesine izin verilmesi ve erkek bireylere kıyasla daha düşük ücret verilerek çalıştırılması, bu durumun en yaygın sonuçları arasındadır.
Ülkemizde ve küresel ölçekte her ne kadar sosyal anlamda kadın haklarını ön plana çıkarmaya çalışan çalışmaların yapıldığı bilinse de CVwizard platformunun anket sonuçları yapılan çalışmaların yeterli olmadığı göstermektedir. Bu kapsamda cinsiyete dayalı ön yargı ile karşılaştığını belirten kadın bireylerin oranı %31,01 iken, erkek birey oranının ise %15,59 olduğu görülmektedir.
Konuma Dayalı Ayrımcılık
Çeşitli kuruluşlar için iş başvurusu yapan bireylerin ikamet ettikleri konum oldukça önemli bir kriterdir. İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyükşehirlerde şehir yapılarının geniş bir yüzölçümü içerisinde gelişmesi ve bu durumun ulaşım koşullarını zorlaştırması, işe alım görevlilerinin uzak konumda ikamet eden bireylere ön yargı ile yaklaşması için güçlü bir sebep oluşturur.
Bu ön yargılı ve ayrımcı yaklaşımın ardında yolda geçirilen sürenin iş performansını olumsuz yönde etkileyeceği, mesai gibi durumlarda ulaşım sıkıntısının meydana gelebileceği ve olası bir acil durumda bireyin iş yerine hızlı bir şekilde ulaşmasının mümkün olmayacağı göz önünde bulundurulur. Anket çalışması ise konuma dayalı ayrımcılık ile karşılaşan bireylerin %3,37 oranında olduğunu gösterir.
Diğer Ayrımcılık Sebepleri
Şirket ve kuruluşların ayrımcılık yaklaşımı geliştirmesine sebep olarak ifade edilebilecek diğer nedenler ise dini inanç, kişisel yaşam tercihleri, isim, engellilik durumu, suç geçmişi ve kilo olarak sıralanabilir. Anket içerisinde her ne kadar bu faktörlere dayalı ayrımcılık yaşadığını belirten adayların sayısı diğer faktörlere kıyasla daha az olsa da ilgili nedenler göz ardı edilemez.
Bu ön yargılı yaklaşımların genel anlamda temel dayanağı, şirket içerisinde çalışan bireylerin ilgili kuruluşu temsil eden bir konumda bulunmaları olarak açıklanabilir. Şirket ve kuruluşlar tarafından bilinçli veya bilinçsiz olarak gerçekleştirilen bu ön yargılı tutum, kurumsal kültür eksikliğine ve piyasa dinamiklerine dayanır. Müşteri ve çalışan baskıları ise bu durumun oluşmasını tetikleyen diğer sebepler olarak ifade edilebilir.
Ayrımcı İşe Alım Uygulamalarına Karşı Tavsiyeler
Eşitlik ilkesini ihlal eden sebeplere karşı tepki göstermek, günümüzde her bireyin öncelikli olarak dikkat etmesi gereken temel sorumluluklar arasında bulunur. Nitekim iş dünyasının yapısı doğrultusunda bireysel olarak gösterilen reaksiyonların, yönetici kademesinde bulunan kişilerin bakış açısını değiştirmek için yeterli olmayacağı bilinir.
Bu kapsamda izlenebilecek en doğru yaklaşım, hükümetlerin iş dünyasındaki eşitliği sağlamak amacıyla kesin ve net kurallar çerçevesinde yönetim politikaları geliştirmesidir. İş arayan adayların ise ayrımcı yaklaşım geliştiren kuruluşlara karşı izleyebileceği çeşitli yöntemler bulunur.
Bu yöntemler şu şekilde sıralanabilir:
- Profesyonel ağınızı genişletin: İş bulma fırsatlarınızı genişletmek için profesyonel ağınızı geliştirmeyi ve farklı sektörlerde çalışan profesyonellerle etkileşime girmeyi hedefleyin.
- Beceri ve niteliklerinizi geliştirin: Bulunduğunuz sektördeki mesleki yetkinliklerinizi geliştirerek sahip olduğunuz beceri ve niteliklerin ayrımcı yaklaşımın önüne geçmesini sağlayın.
- Anonim iş başvuru yapma seçeneğini değerlendirin: Kişisel bilgileri gizleyen ve ilgili iş pozisyonu dışında herhangi bir bilgi sunmayan iş başvuru dokümanları hazırlama seçeneğini değerlendirin.
- Kapsayıcı yaklaşım gösteren kuruluşlara öncelik tanıyın: Adil çalışma koşulları oluşturmayı vizyon değeri olarak benimseyen şirket ve kuruluşlara iş başvurusu yapmayı tercih edin. (Bir sonraki başlığımızda bu bakış açısını benimseyen kuruluşlara dair örnekler vereceğiz.)
- Yasal haklarınız hakkında bilgi sahibi olun: İş piyasaları içerisinde sizi veya etrafınızdaki bireyleri etkileyen ayrımcılık uygulamaları ile karşılaştığınız zaman, yasal haklarınız ve bu konu hakkında alabileceğiniz hukuki destek hakkında bilgi sahibi olun.
Yukarıdaki bilgileri göz önünde bulundurarak bireysel strateji geliştiren çalışanlar, ayrımcılık temelli yaklaşımlara karşı temkinli bir duruş sergileyebilir. Nitekim bu konu hakkında kapsayıcı ve düzenleyici kanunların geliştirilmesi, ön yargılı yaklaşım sergileyen ve ayrımcılık politikası izleyen kuruluşların tutumunu değiştirmek amacıyla atılabilecek en önemli adımdır.
Türkiye’de Kapsayıcı Politikalarıyla Ön Plana Çıkan Kuruluşlar
Türkiye’de hizmet veren çeşitli kuruluşlar, eşit işe alım politikaları izleme ve bireyler için eşit koşullarda çalışma ortamı oluşturma konularında hassas bir yaklaşım sergiler. Ayrımcı çalışma koşullarına karşı çıkan ve eşit işe alım süreci sağlama idealini benimseyen çeşitli kuruluşların isimleri aşağıda belirtilmektedir.
- Koç Holding: Şirketin “Çeşitlilik ve Kapsayıcılık” konulu internet sayfası içerisinde, cinsiyet ayrımı gözetmeksizin tüm ofis ve saha çalışanlarının eşit koşullarda çalışmasını sağlamak amacıyla iş yeri kültürü oluşturulmaya çalışıldığı ifade edilir.
- Zorlu Enerji: Şirketin internet sitesi içerisinde yenilikçi ve yaratıcı iş kültürü oluşturma hedefine sahip olunduğu, çeşitlilik ve kapsayıcılık kriterlerini hayata geçirmek üzere hizmet verildiği belirtilir.
- Shell Türkiye: Şirketin kariyer sayfası içerisinde kapsayıcı bir kültür oluşturmanın önemine inanıldığı ve gelişimin anahtarı olarak kapsayıcı temeller üzerinde hizmet verilmesinin gerektiği ifade edilir.
Bu bilgilerle birlikte her ne kadar ülkemizdeki çeşitli kuruluşlar tarafından ayrımcılığa dayalı işe alım uygulamalarının izlendiği bilinse de Türkiye’nin küresel arenada ayrımcılık yaklaşımı ile mücadele eden bir konumda bulunduğu ifade edilebilir.
Sonuç
İş piyasaları içerisinde ayrımcı bir yaklaşım izleyerek yönetim politikaları geliştiren kuruluşlar bulunmaktadır. İş arayan ve iş dünyasında görev alan çalışanlar ise ayrımcı yaklaşım tutumundan oldukça olumsuz bir şekilde etkilenir. Türkiye iş piyasaları üzerinde ayrımcılık uygulamalarını tetikleyen başlıca sebepler yaş, cinsiyet, konum, dini inanç ve engellilik durumu faktörlerine dayanır.
Toplum içerisindeki her bireyin iş dünyasındaki ayrımcı yaklaşımlara karşı tepki göstermesi, bu yaklaşımı ortadan kaldırmak için uygun zeminin oluşmasını sağlayacaktır. Ancak bunun için özellikle eğitim kurumlarında ilgili eğitim programlarının uygulanması ve iş dünyası içerisindeki çalışanların bilgilendirilmesi gerekir.
Kesin ve net çerçeve içerisinde kanun paketlerinin yayınlanması ve var olan uygulamaların caydırıcı bir şekilde yeniden düzenlenmesi, bu sorunun kökten çözmek için izlenebilecek en verimli yaklaşımdır.
Kaynakça:
- Koç Holding: Çeşitlilik ve Kapsayıcılık
- Zorlu Enerji: Çeşitlilik, Eşitlik, Kapsayıcılık
- Shell Türkiye: Çeşitlilik, Eşitlik ve Kapsayıcılık
